Kerstmis, een feest van licht

Eerste Kerstdag 's ochtends omstreeks 8.30 uur. Gelukkig heeft de storm van 24 december nergens schade gegeven. Op het eiland is alles donker. Alles is rustig, het daglicht wordt steeds sterker. Een kwartier later is het nog lichter, door twee oorzaken.
De eerste is logisch, de zon komt op. De tweede is raadselachtig: het licht brandt in de muziektent.
Hoe kan dit?
In eerste instantie twijfel je aan jezelf.......
Was het licht zojuist echt uit? Gisteravond zeer zeker wel. En vanochtend ook, anders zou dat meteen opvallen. De schakelaar voor het licht zit aan één van de pilaren, daar kan niemand zo bij.
Niemand? Er loopt wel iemand in de muziektent. Een van de nieuwe Nijlganzen.........

Kerstverlichting ontstoken

Licht in de duisternis

Wisseling van de wacht

Wat is een Nijlgans zonder territorium? Een ontheemde, een dakloze, afgeschreven. Dat hebben we de afgelopen weken kunnen zien aan de vijver van de Overbeeklaan.
Alsof Nijlgans met ring W0Y3 en partner het aanvoelden: de vitaliteit van het paar dat jaren de baas was om de vijver (YOWA en partner) nam af. Het oude paar legde minder eieren per nest. Sommige eieren kwamen niet uit en maar weinig jongen van een nest werden vliegvlug. Het nieuwe paar verkende de vijver en deed wat uitvallen tegen de bewoners. Toen de weerstand niet groot bleek gingen de nieuwelingen wat verder in hun dreigingen: intimiderend langsvliegen, vlakbij de tegenstander landen en goed met de witte vleugelranden dreigen.

Dreigen met de witte vleugelranden

De oude bewoners gingen wat opzij, ontweken de dreigingen maar verdwenen niet. Na de actie gingen de indringers zegevierend op de muziektent staan, vleugels wijd, borsten naar elkaar en de snavel in de lucht, als een soort high five.

Het nieuwe paar op de muziektent

De drie jongen van YOWA hadden het gauw bekeken, na een paar dagen waren ze weg.
YOWA en partner hielden het langer uit. Ze werden eerst van het eiland verjaagd en namen genoegen met de oever. Daarna werden ze van de oever verjaagd en bleven ze op het gras. Tot slot werden ze verbannen naar de smalle vijver aan de noordzijde. Daar hebben ze nog een paar dagen gebivakkeerd, met hun snavels in de veren, stil naast elkaar. De ontheemden hadden hun nieuwe status aanvaard; ze zijn uiteindelijk vertrokken.

Een club die altijd maar doorgaat is het dispuut van Quercus, de studentenvereniging van Larenstein. Ieder jaar, op een vrijdagochtend in november hebben ze hun ontbijt in de muziektent. De nieuwelingen van het eerste jaar moeten het verzorgen: tafels, stoelen, eten en drinken. Omstreeks 8 uur is iedereen weer weg. Alleen wat vroege passanten hebben het gezien.

Nog iets wat bijna altijd doorgaat is de stroming van het water. Op 6 november dreigde dat even mis te gaan: het water in de smalle vijver stond erg hoog. Het bleek dat de duiker tussen de twee vijvers verstopt zat. 's Avonds om ongeveer 18 uur werd door het waterschap Rijn en IJssel een grote spuit in de duiker gezet: hij bleek verstopt met herfstbladeren. Kolkend liep de smalle vijver leeg.

Witte Wintergasten

Je ziet ze het gehele jaar nauwelijks, maar nu zijn ze er weer, de kokmeeuwen. ;
's Winters zoeken ze de bebouwde omgeving op, om een hapje mee te pikken van het voedsel dat er te vinden is. Ze hebben daarbij zo hun eigen tactieken. Zo vlogen er vanochtend enkele boven een vaste plek op het water, tot een daar vissende aalscholver opdook, met een vis in zijn snavel. Normaal werkt de aalscholver hem naar binnen door zijn kop achterover te gooien en de vis naar binnen te laten glijden. Daar hoopten de kokmeeuwen op en ze begonnen met duikvluchten op de aalscholver. Die moest dus zijn prooi laag houden en hij werkte de vis met kleine rukjes naar binnen.

Kokmeeuwen zijn weer op bezoek

Hoe gaat het ondertussen met de nijlganzen? De drie jonge ganzen zijn met stille trom vertrokken. Er waren geen heftige vechtpartijen nodig, gisteren waren ze gewoon weg. Dat ligt anders met het nieuw aangekomen paar. Het lijkt erop dat ze hun zinnen op deze vijver hebben gezet en dat laten ze merken. Ze zitten gezellig op het dak van de muziektent en scharrelen door de nieuwe beplanting op het eiland. Het oude paar doet geen pogingen hen weg te jagen; sterker nog, als de nieuwe ganzen hun richting op komen lopen ze weg. Ze zitten vaak met hun kop in de veren.

Het oude paar op de voorgrond, het nieuwe paar  (links) is wat schuwer en loopt weg voor de fotograaf 

Ook de blauwe reiger zien we nu vaker.

De beuken in hun herfstkleur

Van wie is de vijver?

Hoe kun je Nijlganzen uit elkaar houden? Hun verenkleed is vrijwel hetzelfde, dus dat valt niet mee. Er zijn kleine verschillen tussen individuen, vooral te zien als er twee naast elkaar staan. Maar er is een duidelijker manier. Tal van organisaties / personen zijn actief ganzenringers en -waarnemers. Ganzen werden vroeger geringd met een kleine metalen ring. Als de gans dan (dood) werd gevonden werd dat geregistreerd en je wist welke gans waar geringd werd en waar hij dood was gegaan. Ongeveer 10% van de geringe ganzen wordt zo teruggemeld, vooral door jagers. Mooier is de afleesbare ring. Soms worden ganzen om de hals geringd (zie foto) en soms aan de poten. (Bron van de foto's www.geese.org ) Soms wordt de halsband ook uitgerust met een GPSlogger;

Kolganzen met halsring

Zwatbuikrotgans met pootringen

De Nijlganzen bij Arnhem worden ook geringd, met witte en gele pootringen en zo zijn ze te herkennen, via geese.org.

Dank zij deze ringen is nu de historie van de Nijlganzen om de vijver duidelijk. Daarvoor moet eerst de codering van de ringen worden uitgelegd. Altijd wordt eerst de ring om de linkerpoot benoemd, en daarvan eerst de kleur (geel -Y en wit-W) en dan de letter of het cijfer. Daarna komt de rechterring, op dezelfde manier. Het oorspronkelijke paar Nijlganzen is een man met code YOWA (dus een gele ring links met een O en een witte ring rechts met een A) en een vrouw met alleen een metalen ring (code 8021587) en een kromme poot. De man is in 2004 geringd aan deze vijver en wordt sinds 2011 steeds hier waargenomen. De vrouw is in 2008 geringd in Angerenstein. Ze is sinds 2004 partner van YOWA. Hun laatste jongen zijn er nog bij, hun ringen zijn al in een eerder bericht genoemd. Toen de man enige tijd weg was kwamen twee nieuwe Nijlganzen poolshoogte nemen om te bezien of de vijver iets voor hen zou zijn. Ze dreigden tegen de vrouw, maar die liet zich niet wegjagen. Enkele dagen later was man YOWA weer terug.
Een van de nieuwe ganzen heeft ook pootringen: W0Y3 (tweede is een nul). Op geese.org kun je zien waar hij werd waargenomen. Geringd in 2011 in het Huygenspark, vervolgens veel rondgezworven: Erlecom, Lathum, Velperwaarden, Bergerden, Westervoort, Nu dus samen met een ongeringde partner in de vijver van het Villapark. De territoriumdrift bij het oude paar is nog niet aanwezig (ze jagen immers hun jongen ook nog niet weg), het is een soort gewapende vrede.

De familie Nijlgans herenigd, de moeder in het midden

De nieuwe Nijlganzen zijn erg op hun hoede, ze zijn duidelijk geen mensen gewend.

W0Y3 met partner

Alles rustig?

Vechtscheiding

De herfst is in volle gang. Bladeren verkleuren en vallen af en de tamme kastanje heeft haar vruchten afgeworpen. Het is een erg goed mastjaar, in het Beekhuizense bos hebben de zwijnen een rijke herfst. Onder de tamme kastanjes liggen veel kastanjeschillen en varkenskeutels. Maar zelfs daar is zo'n overvloed dat er voor de menseljke liefhebbers genoeg overblijft. Onder de tamme kastanje aan de noordkant van de vijver lopen ook regelmatig volwassenen en kinderen te rapen, maar na dit weekeinde zal het wel gedaan zijn. Ze zijn er allemaal uitgewaaid.

De tamme kastanje heeft een vruchtbaar jaar

De natuur verandert elk jaar, maar de veranderingen bij de nijlganzen zijn ingrijpender. Normaal worden de jongen, als ze eenmaal volgroeid zijn, weggejaagd. Nu ging het anders. Al wekenlang is vader nijlgans weg. De moeder bleef met de drie inmiddels vliegvlugge jongen achter. Omdat het nestelgedrag over was werd het rustiger voor de andere eenden. Ze werden niet meer weggejaagd en kunnen overal hun gang gaan. Dat doen ze dan ook.

Moeder de gans (tweede van rechts) met haar jongen (alle een gele en een witte pootring)

Een week geleden was op zaterdag de vader weer terug, te herkennen aan zijn pootringen. We zagen hem niet lang, hij liep wat rond bij de anderen, maar het was niet bepaald een hartelijk weerzien. Er werd wat over en weer gedreigd en even later was hij weg.
Gisteren was het ernstiger. Al vroeg was er onrust, druk gesnater van de ganzen en dreiggedrag, te herkennen aan de witte vleugelstukken die worden getoond. Er waren zes ganzen te zien. Drie hielden zich wat afzijdig (de jongen), maar twee andere (vader en een ongeringde gans) probeerden er één (de moeder) te verjagen. Waar ze ook zat, daar kwamen de andere twee aangevlogen, zeer intimiderend. Het lijkt er op dat de vader met een nieuwe partner terug wil komen en zijn oude terrein wil heroveren. Een vechtscheiding.
Vandaag waren alleen de jongen bij de vijver te zien.... (Wordt vervolgd).

De drie jongen, rustend.

Bekroning van de muziektent

Het eiland heeft een nieuwe beplanting, de muziektent heeft een verfbeurt gekregen en nu de bekroning: het rieten dak wordt vernieuwd. De dakdekker is vanochtend begonnen met het herstel van het dak.
Het dak wordt als het ware opgeschud, de slechte uiteinden van het riet worden afgeschoren met de heggenschaar, er wordt riet bijgestopt en alles wordt mooi stevig aangeklopt en afgewerkt.
Het is echt ambachtelijk werk, vanaf de steiger neemt de rietdekker telkens een stukje dak onder handen.
Nadat hij een stuk dak heeft bewerkt ziet het er uit als nieuw.
Het rietdekkersbedrijf is Pape-riet uit Doetinchem, gecertificeerd door de Monumentenwacht Gelderland, dat zit dus wel goed. Er komen weer mooi strakke randen en overgangen, een bekroning van de vernieuwing.

Nijlganzen: vlieglessen en geringd

Nijlganzen

Hoe leert een Nijlgans vliegen? Met vallen en opstaan. De laatste weken gebeurde dat volop, met steeds minder vallen. Het is een prachtig proces om te zien: eerst lopen de jongen hard en merken al klapperend de draagkracht van hun vleugels. Het eerste vliegen gaat het gemakkelijkst vanaf de vijverrand, over het water, dat geeft een zachtere landing dan op de grond. En al doende leert men, ook de jonge Nijlgans.
Ze zijn zo ongeveer klaar voor de zelfstandigheid, zo te zien.
Jammer genoeg duren de vlieglessen steeds maar even, het is alleen maar te filmen als je toevallig in de buurt bent met je camera. Maar een mooi gezicht is het wel!
De komende volwassenheid is ook de onderzoekers van Sovon (Samenwerkende organisaties vogelonderzoek Nederland) opgevallen. Omstreeks de 5 september zijn de jonge Nijlganzen geringd, met de Arnhemse kleurringen. Vanaf 1999  tot 2010 zijn de Nijlganzen in Arnhem bestudeerd en geringd, om hun overlevingskans en verspreiding te onderzoeken. Zie  http://frankmajoor.nl/indexnijlgans1-nl.shtml, ook voor mooie foto's. Over dat onderzoek is een rapport verschenen, maar blijkbaar gaat het onderzoek door. Het kenmerk van de Arnhemse Nijlganzen is aan iedere poot een ring; een witte ring links en een gele ring rechts, met daarop een letter of cijfer. De drie jongen van het Vijverpark hebben alle links een H en rechts een S, een P of een U.
Hieronder enkele foto's van de pas geringde ganzen.We moesten meer inzoomen, ze waren een beetje wantrouwig.......

Moedergans loopt links

Mandarijneenden

Eenden zijn gek op eikels. Ze slikken ze geheel in, blijkbaar hebben ze een sterke maag. Nu de eerste eikels gevallen zijn gaan ze op zoek, zo ook de mandarijneenden. Duidelijk tekent zich het begin van hun gedaanteverwisseling af.

Mandarijnen!

Ze zijn maanden weggeweest, maar gisteren waren ze terug: poedelend en spartelend, duikend en spetterend: de mandarijneenden. Gedurende het broedseizoen gaan ze weg: de vijveromgeving is geen goede broedgelegenheid. Ze broeden hoog in bomen, maar de bomen om de vijver staan hen niet aan.

Het is een eendje dat in de 18e eeuw uit Oost-Siberië, en Oost-Azië is geïmporteerd en als siereend werd en wordt gehouden. Losgebroken en losgelaten exemplaren kunnen goed overleven en de in het wild levende exemplaren kunnen zich goed handhaven. In China en Korea zijn ze inmiddels een bedreigde diersoort, in China geldt een exportverbod. Vooral het mannetje is erg opvallend, veelkleurig, met oranje "vlaggen" aan zijn vleugeleinden.

Na het badderen gaan de mandarijneenden aan land

Even bijkomen en toilet maken

Nu, half augustus, komen ze weer naar de vijver. Gisteren waren er vijf, soms zijn er meer, soms minder. In de zomer, bij de rui, verliest het mannetje zijn opvallend gekleurde veren. Hij lijkt dan erg op het vrouwtje. Ik sprak wel eens iemand die dacht dat alle mannetjes in de zomer weg waren. In de loop van het najaar komen de opvallende kleuren weer terug, net zoals zijn snavel weer veel roder wordt.
Nu is het nog niet zo ver, de vrouwtjes zijn te herkennen aan een blauwe vleugelpunt.
(bronnen: Landelijk InformatieCentrum Gezelschapsdieren en vogelvisie )

Even het gras proeven

Nijlganzen

De jonge nijlganzen zijn onderhand pubers. Ze hebben hun dons verruild voor veren en zijn inmiddels zo groot dat de snoeken geen echt gevaar meer vormen. Als ze rennen gebruiken ze hun vleugels al, maar echt vliegen is er nog niet bij. Ze kwamen gisteren even poseren voor een fotosessie.

De pubers op de voorgrond, de ouders achter

Nog een klein beetje dons op de kruin

De vader wakend, de jongen nieuwsgierig

Ze zullen gauw gaan vliegen.....

Bomen om de vijver

De vijver van het Villapark is ruim 100 jaar oud. Hij werd aangelegd bij de omvorming van het landgoed Overbeek tot woongebied. De Naamloze Vennootschap "Villapark Overbeek" exploiteerde de gronden, waarbij de wegen en waterpartijen werden aangelegd en de grond verkaveld om te verkopen als bouwlocaties. Het ontwerp van het gebied is van de tuin- en landschapsarchitect Hugo A.C. Poortman, in de Engelse landschapsstijl. De voormalige gracht van het landhuis werd hierbij uitgebouwd tot vijver, met eiland, rotspartijen en watervalletjes. Veel oude bomen werden in het plan gehandhaafd.
Het is dus moeilijk de ouderdom van de bomen om de vijver te bepalen, maar er staan exemplaren van zeker 100 jaar oud. Met name de tamme kastanje aan de noordzijde, deze staat al op de oudste ansichtkaarten (zie http://www.geldersarchief.nl/beeld--geluid/prentbriefkaarten, zoek op vijver villapark overbeek velp), uit het begin van de bewoning. Nu is het, samen met de fijnspar die er naast staat een mooie afronding aan de noordzijde.

Fijnspar (L) en tamme kastanje (R)

De tamme kastanje is de ouderdom wel aan te zien als je naar de stam kijkt. Er zit een grote spleet in en er groeien zwammen in.

Zwammen in de stam van de tamme kastanje

Robinia met luchtwortels

Een andere eerbiedwaardige oudere is de robinia aan de zuidzijde van de vijver. Ongeveer 10 jaar geleden is daar de top uit gewaaid, maar de boom is behouden. Door hem sterk terug te snoeien is de onderstam in elk geval gespaard. Na de behandeling is hij weer mooi uitgelopen. Opvallend zijn enkele grote luchtwortels langs de stam.

De knotrobinia

Op de achtergrond van nevenstaande foto is de derde eeuweling te zien: de rode beuk. Deze boom had tot voor ongeveer 10 jaar geleden gezelschap van een ongeveer even grote linde. De linde is verwijderd omdat hij te gevaarlijk werd. Daarvoor in de plaats is een paardenkastanje aangeplant.
Aan de vorm van de beuk is goed te zien dat er een andere grote boom naast heeft gestaan. Gelukkig stond de linde aan de noordzijde van de beuk, zodat de beukenstam niet te lijden heeft gehad van zonnestraling.

Rode beuk en paardenkastanje

De laatste boom die echt apart vermeld moet worden is de robinia aan de noordoostkant, bij de Evertsenlaan. De robinia heeft een erg ruwe bast en blijkbaar vonden vogels (Gaaien?) het een goede verstopplaats voor zaden. Een paar daarvan hebben ze niet teruggevonden en die zijn uitgelopen. De robinia heeft dus inwoning van een eik en een taxus.

De robinia bij de Evertsenlaan, let op de stam

Inwoning van taxus......

......en inwoning van eik

De stand bij de nijlganzen: drie jongen zijn er over. De manke vierde is verdwenen. Ze zijn nu zo groot dat een snoek er weinig meer mee kan. Enkele dagen geleden was er veel paniek, ouders riepen luid en twee jongen zaten bij elkaar bij de uitloop van het beekje. Even later kwam het derde jong als een balletje uit het water aan de oppervlakte...... en de rust keerde weer. Hier zien we het gezin bij de uitgang van het beekje.

De drie nijlganskuikens (bijna vier weken oud) met hun ouders

Bron voor de eerste alinea: Nelleke den Boer-Pinxter  Villapark Overbeek, 2006, uitgave t.g.v. 20 jarig bestaan van Open Monumentendag, Comité Open Monumentendag Rheden-Rozendaal.

Snoekenvoer

De jonge ganzen groeien stevig. Ze grazen bijna de gehele dag, je ziet ze haast groeien. Na twee weken zijn er nog vier over. De eerste verdween na twee dagen, de andere niet veel later.
Hoewel de ouders erg waakzaam zijn is er een gevaar dat zij niet kunnen zien: snoeken.
Er wordt in de vijver op snoek gevist en soms zien we dat er forse exemplaren worden opgehaald. Op zich zit er genoeg vis in de vijver om snoeken (en aalscholvers) te voeden. Toch zullen de snoeken een jonge eend of gans niet versmaden.
Jonge eenden worden zelden groot in deze vijver en jonge ganzen lopen ook gevaar. Gisteren zagen we dat één van de jonge ganzen kreupel is. Oorzaak? Onbekend, maar een snoek is waarschijnlijk. De ouders zijn erg waaks, ze kijken uit over het water en gisteren zagen we dat ze alle jongen het eiland op dreven, uit het water. Een hond die hun kuiken zou willen pakken zouden ze aanvallen, maar tegen zo'n onderzeeër van een snoek hebben ze geen verweer.
Het kreupele kuiken kan ook niet goed zwemmen, het heeft maar één poot beschikbaar. Het hobbelt een beetje door het water, met één poot. Eén van de ouders (meestal de man) blijft in de buurt, de rest gaat met moeder mee.

De vader met zijn kuiken

Moeder met de andere drie

Ander nieuw leven

Ongeveer 10 jaar geleden heeft de gemeente een waterloopje gegraven dat ontspringt in het kleine vijvertje aan de noordzijde. Het loopt parallel aan de vijver en mondt aan de zuidwesthoek erin uit. Het idee was vermoedelijk een ecologische verbinding, maar het is ook speelobject voor jonge kinderen. Toch neemt de natuur haar kansen waar. Vanochtend kon men tientallen jonge visjes tegen de stroom in zien zwemmen. Snoekenvoer...?

Zes jonge Nijlganzen!

Vanaf 28 mei heeft ze gebroed, en niet loos! Vandaag zijn er zes Nijlgansjes uit het ei gekropen. Blijkbaar kan een Nijlgans betrekkelijk snel een aantal eieren produceren, ze zat dus echt op zes verse eieren te broeden. En met succes.
Vanmiddag zagen we zowel man als vrouw op het eiland. Als je goed keek zat het vrouwtje niet gewoon: ze hield haar vleugels als een tent omlaag en er zat één gansje voor de tent.

Onder moeders vleugels

Even later stond ze op en kwamen de andere jongen voor het voetlicht.

Het gezin poseerde vervolgens aan de waterkant, in de zon.

De Meerkoeten blijven op veilige afstand. Van de jongen zijn er inmiddels drie over en ze hebben echt een gedaanteverandering ondergaan: van zwart met een rood kammetje naar zwart met een grijze borst. Dat grijze gaat nog verdwijnen en de witte bles zal nog ontwikkelen. Maar tegen die tijd zullen ze vermoedelijk vertrokken zijn......